Bari. Apulia

w 7 dni

Plan został skomponowany dla dwójki dorosłych. Dla osób preferujących aktywne zwiedzanie, poruszanie się po miastach pieszo, ceniących sobie historię, szanujących tradycje i legendy. Dla osób, które chętnie poznają nowe, biorą udział w lokalnych imprezach i inicjatywach, lubią kontakt z ludźmi i próbowanie wszystkiego, co nieznane. Podróż miała na celu zobaczenie najciekawszych miejscowości w Apulii, z bazą wypadową w Bari. Baza wypadowa miała spełniać warunki: bliskość starówki, duży wybór restauracji, dobra komunikacja publiczna, atrakcyjne, duże miasto. Program obejmuje 7 pełnych dni pobytu w okresie zimowym.

2

Apulia (wł. Puglia) to region administracyjny w południowych Włoszech, znany ze swojego pięknego wybrzeża, bogatej historii i wyjątkowej kuchni.  Stolicą regionu jest Bari.

  • Apulia ma najdłuższą linię brzegową spośród regionów kontynentalnych Włoch.
  • Położona we wschodniej części Półwyspu Apenińskiego, obejmuje „obcas” włoskiego buta.
  • To jeden z głównych producentów oliwy z oliwek we Włoszech.
  • Region zachował wpływy greckie i arabskie w architekturze i tradycjach.

– Dzień 1 –

Bari

Królowa Bona, Święty Mikołaj, burrata, orecchiette, Assasina… To ich miasto! Stolica Apulii, a więc także kolorowej kuchni, białych kamieniczek i lazurowego Adriatyku! To doskonały punkt wypadowy do zwiedzania Apulii. Idealne miejsce na połączenie zwiedzania, plażowania i kulinarnych doznań.

Dojazd do centrum

Lądujesz w Bari. Co dalej?

Opcji, poza taksówką, jest kilka: autobus miejski, lotniskowy albo pociąg. Google maps służy pomocą, jednak różnie bywa. Nie wszystkie połączenia funkcjonują, niektóre dane być może są nieaktualne, niektóre autobusy mogą jeździć np. tylko w sezonie turystycznym. Tutaj zostawiam Ci same potwierdzone informacje!

Moja rada: Zerknij na rozkład na przystanku czy stacji (Feriale – dni robocze. Festivo – niedziele i święta.) Spokojnie. Dotrzesz do celu! Już niedługo pospacerujesz po pięknym Bari.

W drodze do miasta zerkaj na mapę, aby zlokalizować miejsce swojego noclegu i wysiąść jak najbliżej. Zostaw walizki u gospodarza. Oczywiście wcześniej ustal z nim taką możliwość (albo ja zrobię to za Ciebie 🙂 ).

Shuttle Bus – autobus lotniskowy.

Pomiędzy dworcem Barci Centrale (przy Piazza Moro) a lotniskiem. Bilet kupisz u kierowcy.

Koszt: ok. 5 euro

Linia nr 16 – autobus miejski.

Na przystanku widnieje rozkład, jest dostępny także online. Bilet należy kupić w kiosku na lotnisku np. w sklepie Relay na 1 piętrze. Po wejściu do autobusu należy skasować/zeskanować bilet.

Autobus zatrzymuje się wiele razy w centrum Bari, kończy trasę na Piazza Moro, czyli na dworcu.

Koszt: 1 euro

Pociąg – Stazione ferroviaria (Railway station) – takiego kierunkowskazu szukaj. Zaprowadzi Was po schodach na peron, gdzie bilet kupicie w biletomacie.

Koszt: 5,30 euro

Pociąg jeździ co godzinę, a podróż trwa około 20 minut. To najszybszy środek lokomocji do centrum.

Autobus lotniskowy Tempesta

Autobus AMTAB Linia 16

Pociąg Ferrotramviaria S.P.A.

Wolność!

Możesz odkrywać, cieszyć się wakacjami!

Na mapie wyznacz swój cel lub po prostu kieruj się intuicją i “idź gdzie Ci się podoba”. Pierwszy kontakt z nowym miejscem jest taki ekscytujący! Podziwiaj, uśmiechaj się, rób zdjęcia, jeśli jeszcze przed 12:00 wstąp do baru na rogalika (cornetto) i kawę, po 12:00 szukaj street foodu, a jeśli już późno idź na kolację!

Nie bój się rozmawiać! Włosi są bardzo otwarci, jak będą mogli to pomogą. Często sami podchodzą kiedy widzą zagubioną duszyczkę. Z doświadczenia jednak wiem, że warto pytać, warto gawędzić. A nóż dowiesz się o jakimś skarbie skrywanym przez mieszkańców.

Uwielbiamy godzinami spacerować w otoczeniu pięknych budynków, zabytków, kościołów, kamieniczek – im bardziej odrapanych, tym lepiej. Bari ma tego wiele, jest dobrze rozwiniętym, skomunikowanym miastem! Żyje nawet poza sezonem. Tym bardziej uważamy, że to idealna baza wypadowa.

Zdarza się, że miasto do którego wyskoczyliśmy nie wciągnie nas na dłużej niż 4 godziny. Wtedy mamy do dyspozycji miejscowości po trasie lub spędzenie czasu w bazie wypadowej. W Bari jest co robić, nawet jeśli było się już w mieście parę razy.

Najważniejsze są dla nas:

  • łatwy, bezpośredni transport publiczny do okolicznych miejscowości
  • piękna architektura, zabytki
  • duży wybór restauracji
  • bliskość miasta
  • atrakcje na miejscu

Nocleg: Fourooms – Bari Principe Amedeo, Adres: 184 Via Principe Amedeo, 70122 Bari, Włochy Koszt: 210 zł/noc + 2 euro/noc/osoba

Strategiczne miejsce noclegu, pomiędzy dworcem a starym miastem, aby rano móc jak najszybciej dostać się do wybranego środka lokomocji oraz aby wieczorem móc spacerkiem przejść do restauracji.

Opłata turystyczna (tassa) uzależniona od typu noclegu od 1,5 euro (hostele) do 4 euro (hotele 5*).

Dzień w Bari

I etap – odłóż walizki, zjedz coś i zobacz morze!

A. Z lotniska dojedziesz na dworzec główny Bari Centrale.

B. Wstąp do piekarni Magda by zaspokoić pierwszy głód. Dostaniesz tam przepyszne rogaliki i włoską kawę!

C. Zostaw walizki w pensjonacie i już możesz ruszać przed siebie. 

D. Po drodze zobaczysz Palazzo Mincuzzi.

E. Miniesz teatr Petruzzelli.

F. Potem trafisz wprost na długą promenadę. Witaj nad morzem!

G. Spacerem dotrzesz na plażę miejską Pane e pomodoro.

H. Zawróć i poczuj świeże owoce morza przy molo.

I. Stąd dwa kroki dzielą cię od Teatro Margheritta.

II etap – zwiedź Bari Vecchia!

A. Zwiedzanie starego miasta rozpocznij na Piazza Mercantile.

B. Skosztuj pasticiotto i wypij kawę na wzmocnienie w kultowej cukierni Martinucci.

C. Przejdź do Arco delle Meraviglie. To most wybudowany w jedną noc, który połączył zakochanych.

D. Zajrzyj do najważniejszego punktu miasta. Bazylika św. Mikołaja – patrona miasta, mieści się tutaj grobowiec Królowej Bony.

E. Spaceruj kawałek dalej i zobacz ruiny kościoła Matki Boskiej Dobrej Rady.

F. Zobacz katedrę, wspaniały i monumentalny budynek. Zwiedzanie wnętrza jest płatne.

G. Plac morelowy, czyli plac zakochanych.

H. Tuż obok placu stara piekarnia Santa Rita. Tutaj zjedz tradycyjną foccacię, lepszej nie znajdziesz.

I. Podpatrz technikę ręcznego wyrabiania makaronu na Strada delle orecchiette

J. Zwiedzanie zakończ w zamku Castello Svevo di Bari. Zobaczysz tam zarówno stare mury jak i mnóstwo eksponatów w odrestaurowanych wnętrzach.

Co w Bari piszczy?

Szczególnie przepadamy za “smaczkami” z podróży, czyli ukrytymi skarbami, ciekawymi historiami. Na przykład Largo AbicoccaPlac Morelowy. Według legendy młodzi zakochani wymieniali się owocami z drzewa rosnącego na środku placu. Drzewo morelowe z pachnącymi kwiatami i słodkimi owocami symbolizuje miłość! Może by poszukać pysznej moreli na ząb i podzielić się z ukochanym?

Urocza historia krąży także wokół Arco delle Meraviglie. Dwoje zakochanych mieszkało na przeciwko siebie. Ich domy stał na tyle blisko, że mogli spoglądać na siebie przez okna. Mogli jedynie spoglądać, gdyż ich rodziny nie żyły w zgodzie. Wielka miłość skłoniła chłopaka do dokonania desperackiego czynu, wybudowania mostu, który połączy go na zawsze ze swą wybranką.

Nie przegap:

  • Piazza Mercantile – serce starówki, historyczny plac z fontanną Pigna, Palazzo del Sedile dei Nobili Kolumną Sprawiedliwości, restauracjami, barami.
  • Strada delle orecchiette – słynna ulica, gdzie można kupić makaron oraz na własne oczy zobaczyć proces powstawania orecchiette.
  • Arco meraviglia – most kochanków.
  • Largo Abicocca – plac morelowy.
  • Zamek Castello Svevo di Bari – wspaniała kolekcja artefaktów, zabudowa obronna miasta.
  • Bazylika św. Mikołaja – świątynia patrona miasta, znajduje się tam grobowiec Królowej Bony.
  • Katedra San Sabino
  • Promenada i molo San Nicola
  • Palazzo Mincuzzi
  • Palazzo Fizzarotti
  • Teatro Margherita
  • Teatro Petruzzelli
  • Ruiny Santa Maria del Buon Consiglio
  • Plaża Pane e Pomodoro – najbliższa, miejska plaża.

Ale wiecie… najlepszy “smaczek” to smak makaronu!

Jak powiedział Fellini “Życie to połączenie magii i makaronu!”.

Każdy miłośnik jedzenia (i gotowania) musi wybrać się na Strada delle orecchiette. To ulica Arco Basso, przy której panie nazywane pastaie ręcznie wyrabiają makaron, tradycyjne orecchiette w kształcie uszek, jak sugeruje nazwa. Makaron suszy się na słońcu przed ich domami, a ty podróżniku podziwiaj i kupuj! Czy może być lepsza pamiątka niż taka, którą zjesz i przywołasz wspomnienie apulijskiego słońca po powrocie do domu?

Porozmawiaj z paniami! Spotkasz tu znaną z Instagrama Nunzię, może signora zaprosi Cię na degustację? Kto wie?

Jedzenie w Bari

Każdy region Włoch ma do zaoferowania wyjątkowe produkty. Na południu zjecie przysmaki, których nie spróbujecie na północy kraju i odwrotnie. Z czego zatem słynie włoska Puglia?

Burrata – okrągły biały ser, wygląda jak wielka mozzarella, jednak kiedy się go rozkroi ze środka wypływa płynna straciatella.

Owoce morza – świeżo wyłowione, pyszne! Niektóre restauracje serwują dania z surowymi owocami morza np. La Tana del Polpo.

Orecchiette – makaron w kształcie i o dosłownej nazwie „uszka”, podawany na wiele sposobów, tradycyjnie con cime di rapa, czyli z rzepą.

Foccacia barese – pulchna i chrupiąca foccacia z pomidorkami, wypiekana z wyjątkowego ciasta z dodatkiem ziemniaków.

Panino barese – kanapki z ośmiornicą (Mastro Ciccio, Lo sfizio del borgo, Pescobar).

Pasticiotto – kruche ciasteczko z kremem w środku.

Panzerotti – smażone na głębokim tłuszczu ciasto z dodatkami wewnątrz np. z mozzarellą i pomidorami 

Spaghetti all assasina – przepis rodem z Bari! Przypalony makaron z sosem pomidorowym na ostro, czasem podawany również z burratą.

Primitivo – apulijskie wino, czerwone i wyraziste. 

Gdzie na śniadanie?

Street food na mały głód…

Obiad lub kolacja

Pizza

– Dzień 2 –

Polignano a mare i Monopoli

Te dwa miasta możesz odwiedzić w jeden dzień, tym samym pociągiem! Polignano a mare to miasto będące wizytówką Apulii. Kojarzysz kamienistą plażę z obu stron otoczoną klifami? To tam! Monopoli (o przystanek dalej) urzeknie Cię swoim surowym, barokowym klimatem.

Polignano a mare

Podróż: Pociąg, Trenitalia

Koszt: 3 euro

Wsiadasz do pociągu dworcu Bari Centrale. Wysiadasz po 30 minutach na stacji Polignano a mare i jesteś w eleganckim kurorcie. Spacerujesz wzdłuż starego miasta, zatrzymujesz się na mocie i nagle ukazuje Ci się przecudnej urody widok. Plaża Lama Monachile z dwóch stron otoczona jest klifami. Z obu ich końców również rozpościera się widok na plażę (niesamowita perspektywa!). Parę kroków dalej trafisz na pomnik słynnego Domenico Modugno i od razu chce Ci się śpiewać (Volare, cantare). Polignano a Mare to rodzinne miasto muzyka. 

Ciakwostka – Polignano jest gospodarzem zawodów Red Bull Cliff Diving, podczas których śmiałkowie skaczą do morza z wysokości aż 27 metrów! To jedno z najbardziej spektakularnych wydarzeń w regionie.

Spróbuj tutejszego przysmaku Caffe Speciale – kawy ze skórą cytrynową, śmietanką i amaretto!

Nie przegap:

  • Plaża Lama Monachile
  • Belvedere Terrazza Santo Stefano (punkt widokowy)
  • Statua Domenico Modugno

Polecany adres: Mario Campanella Il Super Mago del Gelo – legendarna Caffe Speciale. Piazza Giuseppe Garibaldi 22, Polignano a Mare.

Grotta Palazzese – ekskluzywna restauracja w grocie. Via Narciso, 59, Polignano a Mare

Krok po kroku

A. Wysiadasz na dworcu kolejowym w Polignano.

B. Wstąp do kawiarni Il Super Mago del Gelo i spróbuj Caffe Speciale.

C. Przejdź się przez miasto, idąc w kierunku pomnika Domenico Modugno nie sposób przegapić najsłynniejszej plaży Apulii! Z mostu możesz podziwiać spektakularną Lama Monachille. Dalej z otwartymi ramionami powita was Modugno, którego znasz a może nawet o tym nie wiesz. Volare, cantare – coś Ci to mówi?

D. Wracając w stronę starego miasta wstąp na plażę Lama Monachille, podziwiaj ile potrzebujesz!

E. Przejdź na Belvedere Terrazza Santo Stefano. Zobacz plażę z innej perspektywy. Widoki z klifu zapierają dech!

F. Przespaceruj się po centro storico. Jest kameralne, ale bardzo zadbane i urocze. To bardzo popularny kurort, latem jest tłoczno.

G. Belvedere di Grotta Palazzese to kolejny wspaniały punkt widokowy. Niedaleko znajduje się słynna restauracja w grocie. 

D. Jeśli starczy Ci czasu pospaceruj po promenadzie.

E. Zanim wsiądziesz do pociągu do Monopoli wstąp na kanapkę z owocami morza do baru Pescaria.

F. Wróć na peron i poczekaj na pociąg do Monopoli. Możesz kupić bilet na stacji.

Monopoli

Podróż: Pociąg, Trenitallia

Koszt: 1,30 euro (z Polignano a Mare)
             3,90 euro (z Bari)

W Polignano a mare znowu wsiadasz do pociągu i wysiadasz na następnym przystanku Monopoli. Kilkaset metrów spaceru dzieli Cię od centro storico. Tutaj mocno czuć nadmorski klimat. Zajrzyj do portu! Można zobaczyć tu tradycyjne łodzie „gozzi” – małe, drewniane łódki malowane na niebiesko i czerwono. Do dziś rybacy wypływają nimi na połów. Chłoń atmosferę tego miejsca. Potem przejdź się bastionowym murem tuż przy samym morzu i oddychaj! Możesz wstąpić na plażę albo iść dalej w kierunku katedry. Katedra Maria Santissima della Madia i cała zabudowa wokół warta jest kilku westchnień. Według legendy, w 1117 roku na brzeg Monopoli przypłynęła drewniana belka z wizerunkiem Matki Boskiej. Mieszkańcy uznali to za cud i na jej cześć zbudowali katedrę.

Co więcej, Monopoli ma jedne z najpiękniejszych plaż Apulii, w tym Cala Porta Vecchia, Porto Ghiacciolo i Cala Paradiso. Wiele z nich to małe, ukryte zatoczki dostępne tylko pieszo lub łodzią.

Miasto składa się z aż 99 contrade (dzielnic wiejskich), które rozciągają się od wybrzeża aż po wzgórza doliny Itria.

Nie przegap:

  • Porto Vecchio – stary port z niebieskimi łódkami.
  • Zamek Karola V – forteca ze wspaniałymi widokami.
  • Katedra Madonna della Madia.
  • Kośćiół św. Dominika – najpiękniejsza fasada w Monopoli
  • Kościół św. Piotra
  • Piazza Palmieri

Krok po kroku

Trasa widokowa

A. Wysiądź na stacji i kieruj się w stronę starego miasta.

B. Porto vecchio to najbardziej urocze, kameralne i kolorowe miejsce w mieście.

C. Tuż przy porcie znajduje się zamek Castello Carlo V, można wejść na wieżę widokową i podziwiać. 

D. Idź wzdłuż muru obronnego. Jest tuż przy morzu. Miniesz kościół San Salvadore

E. oraz romantyczną kapliczkę San Vito Martire. 

F. Zrób sobie przerwę na kieliszek wina w Baldovino.

G. Na koniec zerknij na plażę Cala Porta Vecchia.

Architektura sakralna – jeżeli starczy Ci sił zrób tourne po kościółkach. W obrębie starego miasta jest ich w bród. 

A. Po drodze do katedry miniesz kościół Santa Maria del Suffragio.

B. Katedra Santa Maria della Madia to ikona Monopoli, zobacz ją także od środka.

C. Wgłąb starówki znajduje się Piazza Palmieri na na niej Palazzo Palmieri i najpięknieksza fasada w Monopoli, czyli kościół św. Dominika.

D. Tuż obok widzimy kościół św. Teresy.

E. Dalszy spacer zaprowadzi Cię do kompleksu San Leonardo, jest on częścią dawnego klasztoru benedyktynów.

F. Bez wątpienia ogromne wrażenie robi również klasztor i kościół San Martino.

G. Podczas powrotu na twojej drodze stanie jeszcze kościół św. Franciszka z Asyżu.

H. Kościół rektoralny S. Vincenzo Ferreri.

I. Kościółek San Giuseppe.

J. Oraz pochodzący z XII wieku kościół Matki Boskiej Amalfitańskiej z kryptą poniżej.

– Dzień 3 –

Alberobello i Locorotondo

Alberobello to miasteczko wpisane na listę UNESCO ze względu na charakterystyczne domki trulle. Locorotondo z kolei jest wpisane na listę “I borghi piu belli d’Italia”, a więc jest jednym z najpiękniejszych we Włoszech, w dodatku na święta Bożego Narodzenia wchodzi w zupełnie inny wymiar!

Alberobello

Podróż: Autobus, Ferrovie del Sud Est

Koszt: 5 euro

Do Alberobello z Bari najlepiej pojechać autobusem z przystanku Bari Largo Sorrentino przy Via Giuseppe Capruzzi. Podróż trwa około godziny, za to bez przesiadek. Uwaga! Biletu nie kupisz u kierowcy. Możesz zrobić to online lub w kafejce przy przystanku, radzę kupić również bilety powrotne.

Miasteczko jest znane na całym świecie ze swoich charakterystycznych domów zwanych trulli – białych, kamiennych budowli o stożkowatych dachach, które wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1996 roku. Podczas zwiedzania natraficie na dzielnicę Rione Monti, która jest największym skupiskiem trulli. Odwiedźcie koniecznie kościół św. Antoniego – unikatowy, jedyny wśród trulli.

Wyobraźcie sobie, że w części z tych domków nadal mieszkają ludzie, rdzenni mieszkańcy. Uważam, że to cudowne! Niektóre przerobiono na pensjonaty, więc można zafundować sobie taki romantyczny pobyt.

Nie przegap:

  • Kościół św. Antoniego – jedyny kościół zbudowany w stylu trulli.
  • Trullo Sovrano – największy trullo w Alberobello, jedyny dwupiętrowy.
  • Casa Pezzolla – muzeum poświęcone historii i kulturze trulli.

Krok po kroku

A. Wysiadasz z autobusu i ruszasz w miasto!

B. Jeśli interesujesz się historią zajrzyj do tego niewielkiego muzeum „Casa Pezzolla”. Przedstawia ono ewolucję kultury i architektury miasta.

C. Casa d’Amore to dom wybudowany przez Francessco d’Amore. Budynek pochodzi z 1797 roku, znany jest z tego, że to pierwszy w okolicy dom z fasadą wykonaną z wykorzystaniem terakoty i zaprawy. 

D. Możesz zrobić sobie dłuższy spacer, by zobaczyć największy trullo w Alberobello Trullo Sovrano.

E. Tuż okok Trullo Sovrano znajdziesz bardzo polecaną trattorię Terra Madre. Godziny otwarcia: 12:45 – 14:45 i 19:30-22:15. Załapiesz się na obiad lub kolację.

F. Punktem kulminacyjnym wycieczki jest dzielnica Rione Monti. Tutaj jest największe skupisko domków w okolicy.

G. W żadnym wypadku nie pomiń kościoła! Chiesa di Sant’ Antonio znajduje isię tuż przy Rione Monti.

H. Na miłe zakończenie spaceru wypij lampkę wina w Trulli e Puglia Wine Bar.

I. lub zjedz lody w Martinucci.

J. Wracając na przystanek zatrzymaj się, aby podziwiać panoramę Alberobello!

Locorotondo

Podróż: Autobus, Ferrovie del Sud Est

Koszt: 1,30 (z Alberobello)
             5,90 euro (z Bari)

Jeśli chcecie dostać się do tej malutkiej mieściny. Musicie wsiąść do autobusu z Alberobello (lub z Bari Largo Sorrentino) i pilnować swojego przystanku. Bilety najlepiej kupić już w Bari lub przez trenitalia.com (jest też wygodna aplikacja).

To jedno z “borghi piu belli”, czyli najpiękniejszych miasteczek Włoch! Nazwa „Locorotondo” pochodzi od łacińskiego Locus Rotundus (okrągłe miejsce) i odnosi się do kolistego układu urbanistycznego starego miasta.

W okresie świątecznym uliczki są ustrojone niesamowitą ilością ozdób! Co jedna to piękniejsza! To trzeba zobaczyć na własne oczy!

Nie przegap:

  • Kościół Matki Bożej Łaskawej (Chiesa Madre di San Giorgio) – barokowa świątynia z XVIII wieku.
  • Punkt widokowy Belvedere – spektakularne widoki na dolinę Valle d’Itria.

Polecany adres: Caffè della Villa. Piazza Vittorio Emanuele, Locorotondo

Krok po kroku

A. Wysiądź na przystanku idź w stronę centrum około 800 m.

B. Zatrzymaj się przy punkcie panoramicznym.

C. Palazzo Morelli to najpiękniejszy przykład barokowej architektury miasteczka. 

D. Niedaleko znajduje się kościół św. Jerzego. 

E. Najstarszy kościół w Locorotondo – Santa Maria della Greca.

Dalej spaceruj gdzie nogi cię poniosą. Każda uliczka jest warta zachodu.

F. Główny plac miasta Piazza Vittorio Emanuele.

G. Na zakończenie wyjazdu napij się kawki w kameralnej kawiarni Caffe della Villa.

– Dzień 4 –

Ostuni

Położone na trzech wzgórzach na wysokości 218 m.n.p.m. Ostuni znane jest jako białe miasto. Tradycja malowania budynków na biało sięga czasów średniowiecza. Wapno miało działać jako środek dezynfekujący i pomagało ograniczać rozprzestrzenianie się chorób, zwłaszcza podczas epidemii dżumy w XVII wieku. Dodatkowo odbijało promienie słoneczne, pomagając utrzymać chłód w upalne dni.

Ostuni

Podróż: Pociąg, Trenitalia + autobus

Koszt: 6,80 euro + 2 euro

Do Ostuni kursuje pociąg Trenitalia z głównego dworca Bari Centrale. Uwaga! Przystanek znajduje się w strefie przemysłowej, trzeba więc przejść parę metrów i wsiąść do autobusu, który zawiezie Cię pod samo miasto. Wracając musisz wsiąść na tym samym przystanku. Autobus kursuje co 20 minut, jest dostosowany do pociągu.

Najważniejszą atrakcją Ostuni jest doskonale zachowane stare miasto z labiryntem uliczek i schodów między bielonymi domami. Centralnym punktem jest Piazza della Libertà, gdzie znajduje się ratusz w dawnym klasztorze oraz barokowa kolumna św. Oronza. Warto również odwiedzić katedrę miasta oraz barokowy kościół Santa Maria Maddalena.

Nie przegap:

  • Katedra Santa Maria Assunta – zbudowana w stylu gotycko-romańskim w XV wieku, z imponującą fasadą i rozetą.
  • Mury obronne i bramy miejskie – Ostuni otoczone jest dobrze zachowanymi murami z okresu średniowiecza, z których wyróżniają się bramy takie jak Porta San Demetrio i Porta Nova.
  • Porta Azzurra – słynne (instagramowe) niebieskie drzwi.

Krok po kroku

Jak dotrzeć do centro storico?

A. Wysiądziesz na stacji kolejowej Ostuni, jednak znajdziesz się w przemysłowej części miasta.

B. Musisz przejść na przystanek autobusowy, poprowadzą cię kierunkowskazy. Większość osób kieruje się właśnie na ten przystanek.

C. Wysiadasz przy samym starym mieście. Teraz tylko piąć się w górę.

Zwiedzaj!

A. Zacznij od Porta Nova na bastionie. Pierwszy rzut oka i się zakochasz.

B. Spacerkiem dotrzesz do Porta Azurra. To najsłynniejsze drzwi w Ostuni. Zrób sobie koniecznie zdjęcie!

C. Czas na właściwe zwiedzanie. Idąc w kierunku duomo przejdziesz przez Arco Scoppa. Łuk łączący Pałac Biskupi z Palazzo del Seminario. Inspirowany jest Mostem Westchnień w Wenecji i znany jest również pod nazwą „La Loggia”. Pokręć się tutaj trochę, jesteś w najpiękniejszej części starówki. 

D. Wejdź do Katedry Santa Maria Assunta. Już sama fasada ze wspaniałą rozetą zachęca do wejścia. Zrób to. Zobacz bogate barokowe wnętrze katedry – to wizytówka miasta. 

E. Kontynuuj spacer, idź w kierunku Porta San Demetrio. Na trasie miniesz kościoły San Giacomo, San Vito, del Purgatorio.

F. Kolejne reprezentatywne miejsce Ostuni to Piazza della Liberta. Znajduje się tam kościół św. Franciszka, sklepy, bary i restauracje.

G. Kolumna, której nie sposób nie zauważyć pochodzi z 1771 roku. Upamiętnia patrona miasta św. Oronzo.

H. Idąc wzdłuż ulicy dojdziesz do parku miejskiego, w którym możesz odpocząć pod palmami.

I. W drodze powrotnej zatrzymaj się jeszcze na tarasie widokowym i zobacz Ostuni w całej okazałości.

J. Powrót na stację kolejową przebiega identycznie.

– Dzień 5 –

Lecce

Lecce, położone w południowych Włoszech na Półwyspie Salentyńskim, to miasto z ponad 2000-letnią historią, często nazywane „Florencją Południa” ze względu na swoją bogatą architekturę barokową.

Lecce

Podróż: Pociąg, Trenitalia

Koszt: 12,80 euro

Do Lecce pojedziesz trwa trochę dłużej, bo aż 2 godziny. Za to wygodnie, bezpośrednio pociągiem Trenitalia z Bari Centrale.

Lecce to miejsce, które łączy w sobie bogatą historię, zachwycającą architekturę i wyjątkową kulturę, co czyni je idealnym celem podróży dla miłośników sztuki, historii i kulinariów. Oferuje bogatą scenę kulturalną z licznymi festiwalami i wydarzeniami przez cały rok. Lokalna kuchnia to m.in. „pasticciotto” (kruche ciastko z kremem) i „caffè leccese” (kawa z lodem i mlekiem migdałowym).

Nie przegap:

  • Bazylika Santa Croce – słynie z misternie zdobionej fasady, będącej przykładem baroku leccese.
  • Piazza del Duomo – centralny plac miasta z katedrą, dzwonnicą i pałacem biskupim.
  • Amfiteatr rzymski.

Polecany adres: Natale Pasticceria. Via Salvatore Trinchese 7, Lecce.
La Rusticana. Via Vittorio Emanuele II 31, Lecce.

Krok po kroku

Trasa zwiedzania

A. Ze stacji masz około 15 minut, aby dostać się do centrum.

B. Zwiedzanie zacznij na Piazza del Duomo. Tutaj znajduje się najważniejsza katedra – Cattedrale di Maria Santissima Assunta e Sant’Oronzo; dzwonnica; muzeum diecezjalne.

C. Przespaceruj się ulicą Giuseppe Libertini a na jej końcu zobaczysz bramę miasta Porta Rudiae.

D. Przejdź się przez miasto a trafisz na drugą bramę – Porta Napoli.

E. Zobacz piękny Palazzo Zecca

F. i jeszcze kawałek dalej Palazzo dei Celestini ze wspaniałym dziedzińcem. 

G. Tuż obok znajduje się Bazylika Santa Croce. Charakterystyczne miejsce w mieście będące symbolem salentyńskiego baroku.

H. Przy Piazza Sant’ Oronzo zobaczysz pozostałości po rzymskim amfiteatrze. Możesz napić się tu kawki i odpocząć. 

I. Przy sąsiedniej ulicy możesz podziwiać XII-wieczny zamek Karola V. Dziś jest miejscem wystaw i wydarzeń kulturalnych.

J. Masz ochotę na coś słodkiego? Wstąp do cukierni Natale.

Architektura sakralna

A. Jeżeli interesują cię zabytki sakralne w Lecce znajdziesz je na każdym kroku. Na Piazza Sant’Oronzo jest kościół Santa Maria della Grazia.

B. Nieopodal kościół św. Klary.

C. Kościół św. Ireny.

D. Pomiędzy główną katedrą a Porta Rudiae widzisz kościół św. Anny.

E. W pobliżu Porta Napoli znajduje się kościół Santa Maria della Nova.

F. W bliskiej odległości znajdują się kościół Santa Maria della Provvidenza i kościół św. Anioła.

G. Kierując się w stronę dworca wstąp koniecznie do kościoła San Mateo. Jest przepiękny!

H. Po drodze zobaczysz jeszcze kościół Matki Bożej.

I. Ostatni w kolejce jest kościół del Carmine.

– Dzień 6 –

Altamura i Matera

Matera to miasto wyjątkowe. Nie bez powodu wpisano je na listę UNESCO! Nie można go pominąć! Nie ma takiego drugiego na świecie. To włoskie “miasto wstydu”. A po drodze do słynnej Matery warto zatrzymać się w Altamurze na śniadanie i spróbować „najlepszego chleba na świecie” – według Horacego.

Altamura

Podróż: Pociąg, Ferrovie Appulo Lucane

Koszt: 3,90 euro

Do Altamury dojedziesz po drodze do Matery. Uwaga! Ten pociąg odjeżdża ze stacji Ferrovie Appulo Lucane (pomarańczowy budynek po prawej stronie od dworca centralnego). Bilet kupujemy w biletomacie lub przez internet. Trasa do Matery przebiega przez Altamurę, trwa nieco ponad godzinę. Wysiadasz więc w Altamurze i maszerujesz do centro storico. Starówka jest malutka za to bardzo urokliwa, szczególnie gdy na budynki pada słońce!

Altamura słynie z tradycyjnego chleba „Pane di Altamura”, jest znany ze swojej chrupiącej skórki i miękkiego wnętrza oraz posiada Chronione Oznaczenie Pochodzenia (DOP – (Denominazione di Origine Protetta)), co oznacza, że może być produkowany wyłącznie w określonym regionie i według tradycyjnej receptury.

Kto nie zna dwóch uroczych pań z piekarni Antico Forno Santa Catrrina? Macie szansę je tam spotkać, a nawet pogadać! Zatrzymajcie się w piekarni, skosztujcie foccacii PIU BELLA DEL MONDO!

Ciekawostka – w 1993 roku w jaskini Lamalunga odkryto najstarszy niemal kompletny szkielet neandertalczyka w Europie. Do dziś znajduje się w jaskini, a jego badania pomogły lepiej zrozumieć ewolucję człowieka.

Nie przegap:

  • Katedra Santa Maria Assunta
  • Museo del Pane Forte – muzeum chleba

Polecany adres: Antico Forno Santa Caterina, Via Ambrogio del Giudice, 2, Altamura

Krok po kroku

A. Trasa z dworca na starówkę zajmie około 20 minut.

B. Porta Bari – tutaj przekraczasz próg centro storico.

C. Spacer główną ulicą miasta zaprowadzi Cię na Piazza Duomo z Katedrą Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Assunta, Palazzo Melodia na przeciw i kościołem św. Michała Archanioła

D. Główny cel wycieczki – Antico Forno Santa Caterina. Piekarnia z 1391 roku. Rozgość się i degustuj foccacie i inne wypieki. Koniecznie spróbuj tradycyjnego chleba!

E. Po śniadaniu dalsza część spaceru, znajdź najniższy łuk w Altamurze. Trzeba się schylić!

Propozycje zwiedzania muzeum:

F. Casa del Borgo Antico – zabytkowy dom, w którym zgromadzono meble oraz sprzęty używane na przestrzeni wieków. Poznasz dawne zwyczaje mieszkańców.

G. Palazzo Baldassarre – małe muzeum pełne histroii i ciekawostek archeologicznych.

H. La Cantina Frrud – muzeum wina dla zainteresowanych w produkcji i ciekawych smaku tutejszych trunków.

I. Museo del Pane Forte – muzeum chleba. Niewielkie, bezpłatne muzeum, w którym poznasz historię najlepszego chleba na świecie!

Matera

Podróż: Pociąg, Ferrovie Appulo Lucane

Koszt: 2,10 euro (z Altamury)
              6 euro (z Bari)

Pociąg (FAL) z Bari jest bezpośredni lub z przesiadką w Altamurze w zależności od połączenia.

Matera nie należy już do Apulii, tylko do regionu Bazylikata. Dlaczego miasto wstydu? W pierwszej połowie XX wieku, a szczególnie po II wojnie światowej, warunki życia w historycznych dzielnicach Sassi di Matera (domach wykutych w skałach) były skrajnie trudne. Ludzie mieszkali tam w bardzo prymitywnych warunkach, bez dostępu do bieżącej wody, elektryczności i kanalizacji. W ciasnych grotach, często razem ze zwierzętami gospodarskimi, panowała bieda, głód i wysokie wskaźniki śmiertelności.

W 1945 roku Carlo Levi, włoski pisarz i polityk, opisał te dramatyczne warunki w książce Chrystus zatrzymał się w Eboli (Cristo si è fermato a Eboli). Nazwał Materę miejscem, gdzie ludzie żyją w zapomnieniu i nędzy. Po jej publikacji opinia publiczna we Włoszech zaczęła nazywać Materę „la vergogna d’Italia” (wstyd Włoch).

W latach 50. XX wieku rząd włoski, pod przewodnictwem premiera Alcide De Gasperiego, zdecydował się na przesiedlenie około 15 000 mieszkańców Sassi do nowo wybudowanych dzielnic mieszkalnych. Jaskinie zostały opuszczone, a Matera przez dekady była miastem duchów.

Dopiero w latach 80. i 90. zaczęto doceniać unikalność Sassi di Matera, podejmując działania na rzecz ich restauracji i ochrony. W 1993 roku Matera została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO, co rozpoczęło nową erę dla miasta.

Nie przegap:

  • Piazza Vittorio Veneto – główny plac miasta z widokiem na Sassi
  • Katedra Matery (Duomo di Matera) – imponująca świątynia z XIII wieku
  • Casa Grotta di Vico Solitario – muzeum ukazujące życie dawnych mieszkańców jaskiń
  • Belvedere di Murgia Timone – najlepszy punkt widokowy na miasto

Polecany adres: Osteria al Casale, Via Madonna delle Virtù, 29, Matera

Krok po kroku

Zwiedzanie:

A. Stacja Matera Centrale – to tu zaczynasz niezapomnianą podróż w czasie.

B. Docierasz na Piazza Vittorio Veneto. Pierwsze co rzuca się w oczy to ogromny budynek dawnego klasztoru Palazzo Dell’Anunziata. Na przeciwko znajduje się Belvedere Luigi Guerricchio, z którego rozpościera się przepiękny widok na Sassi. Na placu jest również wejście do Palombaro Lungo, można zwiedzić podziemny zbiornik wodny. Parę kroków dalej zobaczysz jeszcze Palazzo del Governo oraz kościół San Domenico z 1230 roku.

C. Śladami Jamesa Bonda – Kościół San Giovanni. To na placu przed nim nakręcono słynną scenę strzelania do auta. Kościół piękny w swej surowości i prostocie. Niezwykle tajemniczy, zwłaszcza nocą.

D. Do drodze do Klasztoru św. Augustyna miniesz Piazza San Rocco z kościołem. Kiedy dotrzesz do klasztoru powita cię spektakularny widok z tarasu. Warto przyjść dla samej panoramy.

E. Piazza Duomo i Basilica Cattedrale di Matera „Maria Santissima della Bruna”. Flagowy budynek Matery, obowiązkowo do zwiedzenia od wewnątrz. Przy nim znajduje się również małe muzeum sakralne. Przed katedrą znajduje się kolejny punkt widokowy.

F. Kieruj się w stronę kościoła San Pietro Caveoso, trasa prowadzi wzdłuż urwiska, widoki są cudowne! Zrób sobie spacer po okolicy, kadry są niesamowite.

G. Kilka schodków powyżej kościoła jest grota do zwiedzenia oraz Chiesa Rupestre di Santa Maria di Idris – subiektywnie mówiąc, najbardziej urzekające miejsce w mieście. To kościół mieszczący się na szczycie skalistego wzgórza.

H. Po tym niemalże duchowym przeżyciu czeka cię dłuższy spacer. Nie śpiesz się. Idąc dalej wzdłuż skalistej scenerii miniesz kościół Santa Lucia alle Malve, a także kompleks Convicinio di Sant’Antonio, który obecnie jest niestety niedostępny do zwiedzania z powodu remontu. Miniesz jeszcze grotę, którą możesz zwiedzić i podpatrzeć jak dawniej wyglądało życie wykute w skale.

I. W końcu dotrzesz do Belvedere di Piazza Giovanni Pascoli – miejsca z kolejnym wspaniałym widokiem. Niedaleko znajduje się także Palazzo Lanfranchi, w którym mieści się muzeum sztuki.

J. Ostatni punkt planu to zamek – Castello Tramontano, do zobaczenia jednak tylko z zewnątrz. Zanim do niego dotrzesz porozglądaj się na wszystkie boki, przy jednej z głównych ulic położony jest stary kościół św. Klary z Asyżu

 

Groty – dawne domy mieszkańców wykute w skałach, do zwiedzenia za drobną opłatą od 2 do 4 euro.

A. Casa Grotta Narrante

B. Casa grotta “C’era una volta…”

C. Casa Grotta del Barisano

D. Casa Grotta Arte Sacra e Presepi

E. Casa Cisterna

F. La Raccolta delle Acque

G. Casa Grotta nei Sassi di Matera

H. Casa Grotta del Casalnuovo

I. Antica casa grotta-SENZA NIDD

J. Palombaro lungo

– Dzień 7 –

Trani i Giovinazzo

Oba miasteczka są położone u wybrzeża Adriatyku. Trani przyciąga turystów zarówno ze względu na swoje zabytki, jak i piękne plaże. Giovnazzo znane jest z urokliwego portu i maluteńkiego, cudownego centro storico (subiektywnie – powinno zostać wpisane na listę I borghi piu belli d’Italia).

Trani

Podróż: Pociąg, Trenitalia

Koszt: 3,90 euro

Droga z Bari nie zajmie więcej niż 40 minut, a pociąg odjeżdża co 20 minut (po drodze miniesz Giovinazzo).

Trani jest małym nadmorskim kurortem. Poza sezonem świeci pustkami, za to latem pęka w szwach ze względu na położenie i ładne plaże. Symbolicznym punktem na mapie jest katedra, którą tylko krok dzieli od morza. To jedna z najpiękniejszych romańskich katedr we Włoszech. Zbudowana jest z jasnego wapienia z Trani, który nadaje jej charakterystyczny kolor, szczególnie efektowny o zachodzie słońca. Apulijski klimat jak się patrzy! Zagłęb się w tych uliczkach, tylko się nie zgub!

Trani było jednym z ulubionych miast cesarza Fryderyka II, który wybudował tu potężny Castello Svevo. Władca nazywany „Stupor Mundi” (Zachwyt Świata) uważał Trani za strategiczny punkt nad Adriatykiem.

W średniowieczu Trani było jednym z najważniejszych portów handlowych we Włoszech. To tutaj powstał „Ordinamenta Maris” – jeden z pierwszych kodeksów prawa morskiego w Europie.

Nie przegap:

  • Katedra św. Mikołaja Pielgrzyma – romańska katedra z XI wieku.
  • Zamek Hohenstaufów (Castello Svevo) z XIII wieku.
  • Synagoga Scolanova – jedna z najstarszych synagog w Europie, świadcząca o bogatej historii żydowskiej społeczności.
  • Kościół Ognissanti
  • Villa Comunale – malowniczy park miejski z widokiem na morze, idealny na spacery i relaks.

Krok po kroku

A. Wysiądź z pociągu i ruszaj!

B. Idąc cały czas prosto trafisz do parku Villa Comunale w pobliżu którego znajdują się dwa kościoły – chiesa di san Domenico oraz Chiesa Beata Maria Vergine del Monte Carmelo.

C. Porto di Trani to klimatyczny port otoczony trzema molo z latarniami morskimi, możecie tu kupić ryby i owoce morza prosto z kutra albo zjeść w nabrzeżnej restauracji.

D. Idąc wzdłuż wybrzeża miniesz romański kościół Chiesa d’Ognisanti z przepiękną fasadą.

E. Przejdziesz obok Palazzo Valenzano i dotrzesz do najważniejszego punktu miasta.

F. Basilica Cattedrale Maria Santissima Assunta dumnie prezentująca się na tle morza.

G. Dalej znajduje się zamek Castello Svevo, a tuż za nim jest już plaża.

H. Spaceruj po centro storico i być może trafisz na ciekawą wystawę w Palazzo delle Arti „Beltrani”.

I. Zobacz XII-wieczną synagogę Scolanova a potem zagłąb się w uroczych uliczkach Trani.

Giovinazzo

Podróż: Pociąg, Trenitalia

Koszt: 2,10 euro (z Trani)
             1,70 euro (z Bari)

Giovinazzo to niesłychanie trudna nazwa! Ale nie pomińcie tego miasteczka w żadnym wypadku! Wysiądziecie z pociągu i przejdziecie przez zwykłe, niczym nie wyróżniające się miasto. Kiedy dojdziecie jednak na główny plac Vittorio Emanuele II zmienicie zdanie! Ta piazza stanowi przejście od nowego do starego. Im bliżej wybrzeża tym ładniej, bo starzej! Giovinazzo bezzaprzeczalnie powinno zostać wpisanę na listę Borghi piu belli! Centro storico jest idylliczne. Bardzo małe, delikatnie pnące się w górę, uliczki jakby stają się coraz węższe, bardziej romantyczne i intymne. Zaś port i promenada zachwycają wybijającą się zabudową murami aragońskimi, belwederem, konkatedrą, wieżą obronną. Zachód słońca jak z filmu!

W Giovinazzo znajduje się unikalna plaża Lido Cala Arena, która ma naturalne skalne baseny, idealne do kąpieli nawet podczas silniejszych fal.

Nie przegap:

  • Concattedrale di Santa Maria Assunta – konkatedra wzniesiona w XII wieku.
  • Piazza Vittorio Emanuele II – główny plac miasta o trapezoidalnym kształcie, z centralnie położoną fontanną Trytonów, zbudowaną w 1933 roku przez Tommasa Piscitelliego oraz monumentalnym kościołem św. Dominika.
  • Port i prowadząca do niego promenada.

Krok po kroku

A. Po 17 minutach od wyjazdu z Trani jesteś w Giovinazzo.

B. Czeka cię spacer do starówki. Na Piazza Vittorio Emanuelle II toczy się życie miasta. Znajduje się tam Fontana dei Tritoni, monumentalny kościół św. Dominika, bary i restauracje. Idąc na wprost trafisz nad morze. 

C. Piazza Porto to kolejny apulijski port. Zachwycający! Ponad nim wznosi się Belweder i Konkatedra Santa Maria Assunta.

D. Najpierw pójdź w lewo, zobacz zabudowę z perspektywy. Wzdłuż wybrzeża biegnie promenada. To również dobre miejsce na zdjęcia. 

E. Teraz przejdź w kierunku imponujących zabudowań Belwederu

F. Podziwiaj konkatedrę, a potem wędruj uliczkami. To mały labirynt, w którym można „utknąć” na dłużej, jest przepiękny!

G. Wewnątrz labiryntu znajduje się Statua św. Michała Archanioła. Cudny zakątek!

H. Rozglądaj się podczas spaceru, a odkryjesz ukryte perełki jak np. kościół Ducha Świętego czy kościół San Giovanni Battista.

I. Palazzo Saraceno – starożytna rezydencja a na niej herb rodziny Da Grifalco,

J. Corte De Castiglia, kościół św. Wawrzyńca. Giovinazzo to jedna wielka perełka!

Włoski tłumacz

Co poradziłabym najlepszej przyjaciółce?

Śniadanie

Włoskie colazione to kawa i coś na słodko. Wybierz najpiękniejszego rogalika i kawę. Do słodkich wypieków najczęściej zamawia się kawę z mlekiem np. cappuccino. Jeśli zamówisz caffe dostaniesz espresso. Standardowa kawa we włoszech to espresso, najczęściej al bar – na stojąco przy barze. Stawia na nogi!

To także świetny sposób, kiedy jesteś zmęczona w trakcie dnia. Minutka przy barze na doładowanie baterii.

Jeśli zdecydujesz się na śniadanie na słono, cappuccino będzie ogromnym zdziwieniem dla Włocha. Według ich filozofii to po prostu nie pasuje. Ale nie martw się! Nikt Ci przecież nie odmówi! Nikt cię nie zlinczuje wbrew temu co mogłaś czytać wcześniej w internecie. Jedz jak chcesz i z czym chcesz! Dla niektórych podążanie za włoską kulturą jest ciekawe dla innych nie. To Twój wybór.

Płacenie za posiłki

Bywa różnie. Czasami zamawiamy przy ladzie i od razu tam płacimy. Często jednak lada z produktami i kasa to dwa odrębne miejsca. Kolejność najlepiej zaobserwować po innych osobach. Albo zamawiasz produkty po czym podchodzisz do kasy i płacisz. Albo płacisz przy kasie i z rachunkiem udajesz się do lady po zamówienie (tak też bywa przy zamawianiu kawy, wtedy musisz powiedzieć bariście co kupiłeś i pokazać kwit).

Numerki w sklepach, barach, cukierniach

Bardzo często w piekarniach, sklepach z wędlinami, serami, aby Cię obsłużono należy pobrać numerek z automatu przypominającego parkomat. Numerek jest wyświetlany na ekranie lub wołany przez sprzedawcę. wtedy jest Twoja kolej na zakupy.

Kasowanie biletów

W Polsce nie trzeba tego robić, jednak aby we Włoszech ustrzec się przed mandatem bilety należy kasować.

W autobusach kasowniki/skanery są zawsze wewnątrz pojazdu. Natomiast bilet na pociąg należy skasować w kasowniku na stacji lub w budynku dworca. Nie zapomnij o tym zanim wsiądziesz do pociągu!

Rozkład posiłków

Do 12:00 jest pora śniadania. Umownie do tej godziny powinno się pić cappuccino 😉

Od 12 do mniej więcej 14:00 (w zależności od regionu) jest czas na obiad, czyli pranzo. Restauracje otwierają się na czas obiadu, można zjeść makaron.

Jeśli to dla Ciebie za wcześnie na obiad zawsze masz do dyspozycji street food, ale nie chodzi o McDonald’s w żadnym wypadku. Włoskie cibo di strada to przekąski np. kanapki czy smażenina. Co jest w menu zależy wyłącznie od regionu w jakim się znajdujesz. Wszystko jest lokalne.

Od 19:00 do północy jest czas kolacji. Większość restauracji, zwłaszcza na południu, otwiera się dopiero wieczorem. To najważniejszy i najbardziej obfity posiłek. Możesz zamówić antipasto – przystawkę, primo piatto – pierwsze danie, secondo piatto – drugie danie i dolce – deser. Ogranicza Cię tylko wyobraźnia i żołądek!

Pizza

Dla Włocha pizza to pełny posiłek, nie zamawia się pierwszego i drugiego dania raczej tylko samą pizzę. Co ciekawe filozofia włoska zakłada, że do pizzy nie pija się wina tylko piwo.

To co? Lecimy?

Potrzebujesz planu? Pisz!